Przepisy
Wielojęzyczny charakter Unii Europejskiej i jej instytucji jest zagwarantowany rozporządzeniem Rady 1/58. Zgodnie z jego art. 1 językami urzędowymi UE są języki państw członkowskich. Początkowo, kiedy UE była jeszcze Europejską Wspólnotą Gospodarczą, były to tylko 4 języki, ale z każdym kolejnym rozszerzeniem dodawano kolejne języki:
„Językami urzędowymi i językami roboczymi instytucji Unii są języki: angielski, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niemiecki, niderlandzki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski.”
W szerszym kontekście poszanowanie różnorodności językowej jest podstawową wartością UE, podobnie jak poszanowanie jednostki i otwartość na inne kultury. Zostało to uwzględnione w preambule Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), w której czytamy: „inspirowani kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy [...] potwierdzając swe przywiązanie do zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka”. W art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej podkreśla się poszanowanie praw człowieka i niedyskryminacji, a art. 3 stanowi, że UE „szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową”.
W przyjętej w 2000 r. Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, której nadano wiążącą moc prawną w Traktacie z Lizbony, zakazuje się dyskryminacji ze względu na język (art. 21) i nakłada się na Unię obowiązek poszanowania różnorodności językowej (art. 22).
W ONZ jest 6 języków roboczych – angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski.
Organizacje IAMDLAP* przyjęły również tekst w sprawie wielojęzyczności, zwany deklaracją wiedeńską.
Jeśli chodzi o prawa autorskie i ochronę własności intelektualnej, praca tłumaczy konferencyjnych – po jej zarejestrowaniu i zapisaniu – jest chroniona na mocy prawa międzynarodowego. Konwencja berneńska zapewnia ochronę interesów autorów dzieł – tłumaczenia są chronione tak samo jak oryginalne prace, a tłumacze są chronieni tak jak autorzy. Jeżeli tłumaczenie ustne zostanie zachowane w dowolnej formie, staje się tłumaczeniem w rozumieniu konwencji berneńskiej, a do jego autora mają zastosowanie wyłączne prawa przewidziane w konwencji. (źródło: AIIC)
* IAMLADP (Międzynarodowe Doroczne Forum w sprawie Usług Językowych, Dokumentacji i Publikacji) to międzynarodowe forum i sieć zrzeszająca kadrę kierowniczą w organizacjach międzynarodowych korzystających z dostawców usług konferencyjnych i językowych, powołana pod egidą ONZ, ale z udziałem instytucji europejskich.
Normy zawodowe i etyka
Organizacje międzynarodowe, w tym instytucje UE, stosują rygorystyczne procedury akredytacji zarówno dla pracowników, jak i zewnętrznych tłumaczy ustnych. Procedury te mają zagwarantować wysoką jakość tłumaczeń ustnych.
DG ds. Tłumaczeń Ustnych zawiera umowę ze swoimi pracownikami zatrudnionymi na czas nieokreślony i określony, w której określa warunki pracy.
Ma również odrębną umowę („konwencję”) z zewnętrznymi tłumaczami ustnymi.
Normy zawodowe i etyka obejmują szereg różnych aspektów. Kilka poniższych przykładów to wyciąg z dokumentu DG ds. Tłumaczeń Ustnych poświęconego etyce:
1) praca zespołowa: praca tłumacza ustnego ma charakter indywidualny, ale może być pracą wysokiej jakości jedynie pod warunkiem, że wszyscy członkowie zespołu pracują dobrze w ramach zorganizowanej pracy zespołowej. Chodzi tu zarówno o mały zespół pracujący w jednej kabinie, jak i o cały zespół pracujący na jednym posiedzeniu. Powinniśmy zawsze traktować koleżanki i kolegów z szacunkiem i ze zrozumieniem. To samo dotyczy przełożonych i klientów. Szacunek oznacza szacunek dla osoby, ale także dla jej czasu i przestrzeni fizycznej;
2) pomoc: pomaganie innym tłumaczom jest również niezwykle ważne i jest sztuką samą w sobie, ponieważ musimy dokładnie wiedzieć, kiedy i w jaki sposób powinniśmy zaoferować pomoc. Nie powinniśmy narzucać pomocy koleżankom i kolegom. Nie możemy też czuć się urażeni, jeśli nasza pomoc zostanie odrzucona. Czasami wystarczy wiedzieć, że pomoc jest dostępna w razie potrzeby. Dobrze jest również powiedzieć współpracownikom, jakiego rodzaju pomocy oczekujemy, zwłaszcza jeśli czujemy, że nie dostajemy odpowiedniej pomocy;
3) tryb relay: szacunek dla koleżanek i kolegów w innych kabinach wymaga odpowiedniego korzystania z przycisku „relay” czyli kanału B. Należy pamiętać o zwolnieniu przycisku po zakończeniu tłumaczenia na język B, aby kanał był wolny dla kabiny języka A i aby nie „kraść” kanału kabinie, która próbuje zapewnić „retour”;
4) przygotowanie posiedzenia: jednym z najważniejszych zadań tłumacza ustnego jest dokładne i systematyczne przygotowywanie wszystkich posiedzeń, do których jest przydzielony. Im więcej tłumacz zna temat, kontekst i terminologię danego posiedzenia, tym lepiej będzie pracować w kabinie. Dokładne przygotowanie wymaga czasu i wysiłku, ale jest absolutnie konieczne, aby osiągnąć nasz główny cel, czyli zapewnić tłumaczenie wysokiej jakości.
Posiedzenia stają się coraz bardziej wyspecjalizowane i skomplikowane pod względem technicznym, zatem ich przygotowanie może być czasem wyzwaniem samym w sobie. Warto jest jednak dobrze się przygotować, co przyczyni się do utrzymania naszej reputacji pod względem jakości;
5) poufność dokumentów: dokumenty przekazane w formie elektronicznej przed posiedzeniem, a także dokumenty drukowane udostępnione w kabinach, muszą być należycie chronione, nawet jeżeli dany dokument został już opublikowany w innych okolicznościach. Tłumacze ustni muszą unikać wynoszenia kopii z kabiny oraz przesyłania kopii elektronicznych poza bezpieczne sieci UE. Tłumacze muszą również unikać zbędnego kopiowania i dystrybuowania dokumentów, stosując zasadę wiedzy koniecznej.
Film na temat profesjonalizmu w kabinie
Międzynarodowe Stowarzyszenie Tłumaczy Konferencyjnych (AIIC) uznawane jest za gwaranta jakości i norm, w tym warunków pracy. Członkostwo w AIIC opiera się na wzajemnej ocenie i systemie sponsorowania. Członkowie AIIC zobowiązują się do przestrzegania rygorystycznych kodeksów norm zawodowych i etyki zawodowej.
Normy ISO dla tłumaczenia ustnego
DG ds. Tłumaczeń Ustnych uczestniczyła w opracowaniu wszystkich norm dotyczących tłumaczenia ustnego (z wyjątkiem normy dotyczącej tłumaczenia środowiskowego (13611), która została przyjęta przed włączeniem się DG do prac nad ISO). Uczestniczymy w spotkaniach ISO ze statusem obserwatora (jako eksperci bez prawa głosu, ponieważ głosować mogą tylko komitety krajowe) – możemy zabierać głos na posiedzeniach i mieć wpływ na ich przebieg.
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) omawia obecnie specjalną normę w zakresie tłumaczeń konferencyjnych, w której opracowaniu uczestniczy również DG ds. Tłumaczeń Ustnych.
Aktualnie istnieje ogólna norma ISO dotycząca usług tłumaczenia ustnego; ISO 188841: Usługi tłumaczenia ustnego – wymagania ogólne i zalecenia.
DG ds. Tłumaczeń Ustnych zawsze przestrzega norm ISO, mimo że instytucje europejskie nie podlegają certyfikacji.
Normy techniczne
DG ds. Tłumaczeń Ustnych pomaga również w opracowaniu najnowszych norm technicznych (w tym norm ISO) i zobowiązuje się do ich przestrzegania.